Medycyna ma dzisiaj ogólnoświatowe, wirusowe problemy – jednak na Światowy Dzień Osób z Zespołem Downa możemy sprawdzić, jakie działania były ostatnio podejmowane w obszarze poprawy funkcjonowania osób z trisomią 21.
W globalnej sieci znajduje się strona ClinicalTrials.gov prowadzona przez amerykańską Narodową Bibliotekę Medyczną przy Narodowym Instytucie Zdrowia USA. Jest to największa baza danych o badaniach klinicznych prowadzonych nie tylko w Ameryce, lecz na całym świecie. Znajdują się w niej informacje o 333 655 pracach z 210 krajów. Posiada też proste, ale skuteczne mechanizmy do przeszukiwania – korzystając z nich można zadać pytanie o badania kliniczne wykonane z osobami z zespołem Downa – takich badań zarejestrowano 219.
Wśród 219 prac badawczych ukierunkowanych na osoby z trisomią 21-go chromosomu, można odnaleźć 23 badania, w których testowano wpływ rozmaitych substancji leczniczych na funkcje poznawcze. Wybór substancji był podejmowany często na podstawie innych badań (zwłaszcza badań nad osobami dotkniętymi chorobą Alzheimera), albo na podstawie stwierdzonego wcześniej pozytywnego wpływu danego związku chemicznego na modelowe myszy o kariotypie analogicznym do zespołu Downa.
Jakie substancje były klinicznie testowane? 23 badania można podzielić na 9 grup związanych z określonymi preparatami (w nawiasach liczba badań):
- basmisanilem (4)
- donepezilem (5)
- EGCG czyli galusanem epigallokatechiny (2)
- kwasem foliowym (3)
- memantyną (3)
- nikotyną (1)
- rywastygminą (2)
- scyllo-inozytolem (1)
- witaminą E (2).
Przyjrzyjmy się teraz dokładniej, jakie wyniki osiągnięto w testach klinicznych tych związków chemicznych.
1. Basmisanil
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT02484703
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT02024789
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01436955
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01667367
Firma Roche zaproponowała ten preparat jako lek na zaburzenia funkcji poznawczych w zespole Downa licząc na jego działanie na receptory GABA (kwasu gamma-aminomasłowego). Wcześniejsze badania (m.in. w 2014 roku) sugerowały, że ograniczenie inhibicji receptorów GABAergicznych odtwarza funkcje poznawcze u modelowych myszy z kariotypem „udającym” zespół Downa. Firma Roche w 2016 roku zarzuciła badania i nie opublikowała żadnych wyników.
2. Donepezil
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT02094053
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00570128
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00675025
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00754052
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00754013
Donepezil (sprzedawany pod nazwą Aricept) jest stosowany w chorobie Alzheimera. Wywiera pozytywny wpływ na funkcjonowanie osoby z tą dolegliwością. Japońska firma Eisai wraz z amerykańskim potentatem biomedycznym Pfizer uruchomiła szereg testów klinicznych m.in. dla różnych przedziałów wiekowych dzieci z zespołem Downa. Niestety – część badań została przedwcześnie przerwana, a część pozostawiona bez publikacji wyników.
3. EGCG
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01394796
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01699711
Naturalny galusan epigallokatechiny, czyli wyciąg z zielonej herbaty, jest obecnie dość popularnym suplementem diety, stosowanym również w zespole Downa. Badania na modelowych myszach wykazały, że posiada on pozytywne działanie – poprawia pamięć i funkcje poznawcze. Ma działać jako inhibitor ekspresji nadmiarowego genu DYRK1A, który jest uznawany za głównego „sprawcę” niepełnosprawności intelektualnej w trisomii 21. Niestety, wyniki badań klinicznych są niejednoznaczne – w szerszej próbie wykazano umiarkowaną poprawę jedynie 3 z 15 czynników branych pod uwagę. I w dodatku gdy oprócz preparatu zastosowano intensywną pracę pedagogiczną.
4. Kwas foliowy
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01576705
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00294593
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00378456
Wyniki francuskich badań (Instytut Jerome Lejeune w Paryżu) zostały opublikowane niedawno (2019 rok – w formie elektronicznej, 2020 rok – w czasopiśmie Genetic Medicine). Niestety, hipoteza o pozytywnym wpływie kwasu foliowego i/lub tyroksyny (hormonu tarczycy), a także suplementów antyoksydacyjnych (np. selenu), na rozwój dzieci z zespołem Downa nie znalazła naukowego potwierdzenia.
5. Memantyna
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01112683
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT02304302
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00240760
Memantyna jest kolejnym preparatem leczniczym stosowanym w chorobie Alzheimera. Jej podawanie ogranicza zjawisko otępienia u osób cierpiących na to schorzenie. Amerykańskie badanie, którego wyniki opublikowano w 2012 roku, nie wykazało znaczących różnic pomiędzy grupą badaną i grupą kontrolną. Pod koniec 2020 roku ma się zakończyć kolejny test kliniczny prowadzony w USA i Brazylii. Zobaczymy jakie będą jego rezultaty.
6. Nikotyna
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01778946
Palenie papierosów było przez wiele lat uważane za jeden z czynników ryzyka powstawania choroby Alzheimera. Dopiero w 2001 roku europejscy badacze zauważyli odwrotną zależność – wśród palaczy było mniej osób cierpiących na tę chorobę neurodegeneracyjną. Chociaż nikt dzisiaj nie będzie polecał osobom niepełnosprawnym intelektualnie zaciągania się „dymkiem”, to wpływ nikotyny (jak to określono w przeglądzie opublikowanym w 2017 roku przez renomowane czasopismo Nature) jest dyskutowany w świecie naukowym. Opisano pozytywne wyniki badań na zwierzętach modelowych, na osobach z chorobą Alzheimera i jej pierwszą fazą – łagodnym zaburzeniem funkcji poznawczych. Pod koniec 2020 roku ma się zakończyć badanie kliniczne przygotowane specjalnie dla osób z zespołem Downa. Niecierpliwie czekamy na wyniki – być może trzeba będzie zrobić zapasy plastrów nikotynowych…
7. Rywastygmina
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00748007
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01084135
Rywastygmina to kolejna substancja lecznicza stosowana często w tzw. chorobach otępiennych: chorobie Alzheimera i Parkinsona. Badania kliniczne z osobami z trisomią 21-go chromosomu nie przyniosły jednak pozytywnych wyników – według dwóch kryteriów (głównego i drugorzędnego) stwierdzono nawet pogorszenie wyników w porównaniu z grupą kontrolną.
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01791725
Pomimo egzotycznej nazwy, scyllo-inozytol jest występującym w naturze prostym alkoholem cukrowym (cukrolem) – jednym z izomerów dostępnego w handlu inozytolu. Ta substancja jest spotykana np. w owocach palmy kokosowej. W 2006 roku badacze kanadyjscy stwierdzili pozytywny wpływ scyllo-inozytolu na blokowanie powstających w chorobie Alzheimera blaszek beta-amyloidowych. Niestety, w testach klinicznych z osobami z zespołem Downa nie stwierdzono poprawy funkcji poznawczych oraz behawioralnych.
9. Witamina E
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT00056329
https://ClinicalTrials.gov/show/NCT01594346
Witamina E spowalnia procesy neurodegeneracyjne u starszych osób cierpiących na chorobę Alzheimera, więc badanie kliniczne zaplanowano dla osób z zespołem Downa w wieku powyżej 50 lat. Wyniki opublikowano 4 lata po zakończeniu badania i… Nie były pozytywne tzn. nie stwierdzono aby witamina E spowalniała proces pogarszania funkcji poznawczych. A grupa była duża – liczyła ponad 300 osób, podzielonych na grupę kontrolną i badaną.
A „okrągły” numer dodatkowy (numer 10) to: Pregnenolon
Jak widać, medycyna nie ma do tej pory rozwiązania na poprawę deficytów intelektualnych w zespole Downa. Jednak naukowcy nie poddają się łatwo i co jakiś czas wpadają na nowe pomysły – jak pomóc osobom z trisomią 21 w codziennym funkcjonowaniu. W 2016 roku amerykańscy naukowcy ze wsparciem francuskich kolegów zaprezentowali nowy pomysł na leczenie zaburzeń psychicznych związanych z nadużywaniem marihuany. Zastosowali pochodne pregnenolonu – sterydu, który jest używany jako suplement diety przy stanach depresyjnych, a w organizmie pośredniczy w syntezie progesteronu z cholesterolu. Okazało się, że jest to obiecująca droga i przeprowadzono dwa badania kliniczne, które wykazały brak efektów ubocznych i dobre właściwości farmakologiczne. Zaplanowano badanie tzw. drugiej fazy – uwzględniające osoby z problemami psychicznymi, uzależnione od marihuany. Firma Aelis Farma, która opracowała substancję, przygotowała również inną pochodną tego samego sterydu, która w roku 2020 ma zostać przebadana klinicznie u osób z zespołem Downa – w nadziei, że podobnie jak przy problemach z konopiami indyjskimi, będzie ona pomocna przy zmniejszeniu problemów z funkcjami poznawczymi w trisomii 21-go chromosomu. Będziemy z zainteresowaniem czekać na wyniki!